Waarom wint de Oosterse benadering meer internationale prijzen dan ons boerenverstand?

In mei won voor de negende keer een Japanse architect de prestigieuze Pritzker Architecture Prize. Zie ook het artikel in deze Archicomm op pagina 10. Deze prijs, ook wel bekend als de Nobelprijs voor de Architectuur, wordt sinds 1979 jaarlijks uitgereikt aan levende architecten die een significante wereldwijde bijdrage hebben geleverd aan de architectuur. In tegenstelling tot Japan heeft Nederland tot op heden slechts één winnaar voortgebracht: Rem Koolhaas in 2000. De 9-1 voorsprong voor Japan roept dan ook de vraag op: wat kunnen Nederlandse architecten leren van hun Japanse collega’s? Want, wij Hollanders, vinden het toch ook leuk om prijzen te winnen?

De Japanse architectuur wordt gekenmerkt door een diepgaande verbinding met de natuur en een sterke nadruk op minimalisme en functionaliteit. De Japanse cultuur hecht namelijk veel waarde aan eenvoud en harmonie, wat je ziet terugkomen in de architectonische ontwerpen. Iedereen die in Japan is geweest, ziet die aspecten bijna overal. Deze benadering is geworteld in traditionele filosofieën zoals Zen-boeddhisme, dat rust, balans en soberheid benadrukt. Japanse architecten zoals Tadao Ando en Shigeru Ban hebben deze principes naar voren gebracht in hun werk, waarbij ze vaak gebruik maken van natuurlijke materialen en licht om serene en functionele ruimtes te creëren.

Een ander kenmerk van Japanse architectuur is de flexibiliteit en aanpasbaarheid van ruimtes. Traditionele Japanse huizen zijn vaak modulair, met schuifdeuren (fusuma’s) die ruimtes kunnen scheiden of verbinden, afhankelijk van de behoeften van de bewoners. Dit concept van aanpasbare ruimtes wordt ook toegepast in moderne gebouwen, waardoor een hoge mate van functionaliteit en efficiëntie wordt bereikt.

Nederlandse architectuur, daarentegen, wordt gekenmerkt door innovatie, pragmatisme en een sterke nadruk op duurzaamheid. Nederlandse architecten hebben daarom in de laatste decennia een reputatie opgebouwd voor hun gedurfde en vooruitstrevende ontwerpen, vaak met een focus op het herbestemmen van oude gebouwen en het creëren van duurzame steden. Het werk van architecten zoals bijvoorbeeld Rem Koolhaas getuigt van deze creatieve en innovatieve benadering.

Nederlandse architecten zijn – zo vindt men internationaal – meesters in het omgaan met uitdagingen zoals beperkte ruimte en hoge bevolkingsdichtheid. Deze aanpak is ten opzichte van de Japanse perspectieven dus veel meer gericht op pragmatisch in oplossingen denken. We zouden dat zelf als ‘gewoon boerenverstand’ definiëren.

Toch valt er (voor ons) veel te leren van de Japanse benadering van architectuur. De nadruk op eenvoud, natuurlijke materialen en de integratie van de natuur kan Nederlandse architecten inspireren om nieuwe manieren te vinden om rust en harmonie in stedelijke omgevingen te brengen. Dit is in de huidige tijdgeest zeker geen overbodige luxe! Wat meer ont-stressing in onze samenleving kunnen we eigenlijk best wel gebruiken! Je ziet het bijvoorbeeld al ín de woningen waar het personaliseren van design een hoge vlucht heeft genomen en zelfs de badruimte als een plek voor Mindfulness wordt gezien. 

De flexibiliteit en aanpasbaarheid van Japanse ontwerpen – met name voor het interieur –
kunnen bovendien waardevolle inzichten bieden voor het creëren van meer multifunctionele en ruimte-efficiënte gebouwen in Nederland. Die trend is de laatste jaren sowieso al zichtbaar. We noemen andermaal Rem Koolhaas nog even met zijn ‘De Rotterdam’.

Toch moet worden erkend dat de culturele verschillen tussen Nederland en Japan betekenen dat niet alle aspecten en concepten van de Japanse architectuur zomaar kunnen worden overgenomen. De Nederlandse samenleving heeft immers haar eigen unieke behoeften en uitdagingen. De vraag is alleen hoe wij – met ons bewezen pragmatisme – wat meer in the picture komen bij de juryleden van de jaarlijkse Pritzker Architecture Prize. Het is namelijk de hoogste tijd voor een opvolger van de enige Nederlandse winnaar die we tot nu toe hadden! Moeten we allemaal iets ‘Japanser’ gaan ontwerpen?    

(Bronnen: 1. [Pritzker Architecture Prize Laureates](https://www.pritzkerprize.com/laureates) 2. Bognar, B. (1990). *Contemporary Japanese Architecture: Its Development and Challenge*. Van Nostrand Reinhold. 3. Koh, J. (2021). *The Influence of Zen on Japanese Architecture*. Architectural Digest.)