Architecten bepalen de esthetiek van de gevel en dus ook van de samenleving!

Waarom moet de architect een allesweter en alleskunner zijn?

Uiteraard… het beoordelen van de kwaliteit van de esthetiek van gebouwen en gevels is subjectief. Natuurlijk blijft dat oordeel volledig afhankelijk van persoonlijke smaak en zelfs ook culturele voorkeuren. Wat men in Amsterdam-West waardeert, blijkt niet altijd een succes in – noem eens wat – Drachten. En, omgekeerd. Maar is er toch een rode draad? Zijn er algemene kenmerken en stijlen van gevels die per definitie altijd door mensen – waar ook ter wereld – worden gewaardeerd vanwege de esthetische aantrekkingskracht?

Een van de belangrijkste factoren die de esthetiek van een gevel beïnvloeden zijn de harmonie en de verhoudingen van het gebouw als geheel. Mensen worden vaak aangetrokken tot gevels die een uitgebalanceerde en symmetrische compositie vormen. Hoe dat kan worden bereikt? Elke architect weet het: ramen, deuren en andere elementen worden gelijkmatig verdeeld. Een gevel dient proportionele verhoudingen te hebben om als ‘aangenaam’ te worden ervaren. De mens (de gebruiker dus) wil immers ‘rust’ in zijn hoofd. Een mens hangt ook altijd een schilderij dat scheef aan de wand hangt, weer recht.

Ook speelt de materiaalkeuze een belangrijke rol bij het bepalen van de esthetiek van een gevel. Want, verschillende materialen hebben verschillende visuele effecten waardoor een uniek karakter ontstaat. In z’n algemeenheid is er consensus dat mensen een voorkeur hebben voor natuurlijke materialen, vanwege de warme uitstraling en… zoals een architect het zou zeggen: tijdloze schoonheid.

Gevels met interessante texturen, zoals reliëfs, patronen of ornamenten zijn daarentegen vaak visueel boeiend(er). Deze elementen zorgen namelijk voor diepte en variatie: de aantrekkingskracht vergroot. 

Bovendien kunnen gevels met een glad en gepolijst oppervlak een moderne en strakke uitstraling hebben, terwijl gevels met een ruw en onbewerkt oppervlak een rustieke en natuurlijke charme kunnen hebben. Kijk maar eens in de oude mediterrane binnensteden. De nostalgie maakt zich meteen van je meester!

Vanzelfsprekend is kleur ook een belangrijke factor. Kleuren hebben emotionele impact. Neutrale teints zoals wit, crème, grijs en beige worden vaak geassocieerd met eenvoud en elegantie. Aan de andere kant kunnen felle en levendige kleuren juist gebruikt worden om een gebouw opvallender te maken of een artistiek karakter te geven. Toch zal elke architect beamen dat hij of zij hier zeker niet de vrije hand heeft. Immers, de kleurkeuze is sterk afhankelijk van de context, de omgeving en de gewenste uitstraling van het gebouw. De architect is precies op dit punt bezig om de esthetiek van zijn object te laten passen in de esthetiek van de cirkel eromheen. Logisch: de context van een gebouw beïnvloedt de esthetische – en zelfs economische! – waardering. Een gevel die harmonieert met de omgeving en rekening houdt met de schaal, stijl en historische context van de omliggende gebouwen, wordt praktisch altijd als aantrekkelijk beschouwd. Gevels die zorgvuldig zijn ontworpen om te passen in de straat, buurt of wijk, waarin het moet worden gebouwd, hebben bovendien een positieve invloed op de esthetiek én de waarde van… het hele gebied!

En dan hebben we het nog niet eens gehad over de verschillende architecturale stijlen. Deze hebben elk stuk voor stuk verschillende principes en kenmerken. Bijvoorbeeld, liefhebbers van klassieke architectuur kunnen gevels waarderen die elementen bevatten zoals zuilen, pilasters of andere sierlijke ornamenten. Moderne architectuur daarentegen, maakt vaak gebruik van strakke lijnen, minimalistische vormen en grote glazen oppervlakken. Postmoderne architectuur combineert vaak verschillende stijlelementen en creëert eclectische gevels.

De architect is dus niet alleen ontwerper. Zomaar iets ‘ontwerpen’ is voor de samenleving bovendien een No Go. Die wil immers meer dan ‘zomaar iets moois’. De samenleving wil leefbaarheid, die zoekt geborgenheid én die wenst veiligheid. 

Met andere woorden: esthetiek is en blijft subjectief. Wat door de ene persoon als mooi en passend wordt beschouwd kan door de ander als onaantrekkelijk en niet-functioneel worden gezien. Esthetische waardering is altijd gebaseerd op persoonlijke voorkeuren, ervaringen en culturele achtergronden. 

Eigenlijk is er dus geen definitief antwoord te geven op de vraag of er een rode draad is in wat de samenleving (de mensen dus) wil of wenst. Algemene principes in de waardering van esthetiek worden wel erkend maar meer dan ooit zal de architect van nu zichzelf niet alleen als architect moeten definiëren maar ook als marktonderzoeker, antropoloog, psycholoog, socioloog, econoom, filosoof, gezondheidsdeskundige, veiligheidsexpert, klimaatdeskundige, retailexpert,
planoloog, trendwatcher en… nu ja, vult u het lijstje zelf maar aan. 

De architect moet anno 2023 onvoorwaardelijk een alleskunner en allesweter zijn. Simpelweg om het met z’n gevelontwerpen de mensen écht naar de zin te maken.    

Bronvermelding

Onderzoeken Environment And Behavior (2009), Onderzoek Universiteit van Bath (2018) en het literatuuroverzicht in Frontiers in Psychology (2019) waarin een analyse was gemaakt naar de esthetische voorkeuren van gevels.