Kunnen architecten hun sociale en morele verplichtingen laten zien?

Als er één ‘icoon’ is, die weet wat glas betekende, betekent én wat glas zal blijven betekenen in de wereld van architectuur, dan is het James O’Callaghan. De Brit is al meer dan twee decennia bouwkundig ingenieur en gevelontwerper. Veel prijzen staan op zijn naam. En, veel iconische bouwkundige huzarenstukjes in glas. Momenteel is hij hoogleraar glas aan de faculteit Bouwkunde op de TU van Delft. Wij hadden de eer met hem van gedachten te mogen wisselen. Het doel? Het leveren van inspiratie aan de architecten van Nederland!

1. Wat is de toekomst van glas?

“Ha, dat is een grote vraag. Daar kan dan ook een breed antwoord op geformuleerd worden. Want, laat ik het zo zeggen: glas heeft een agenda. Vroeger ging het integreren van glas in bouwkundige constructies vooral om het creëren van licht en decoratie. Immers, glas had een mentale functie. De mens heeft gewoon – ook als hij binnen zit – licht nodig. Maar er is een belangrijke functie bijgekomen. Het gaat ook om het creëren van energie. Binnen de architectuur betekent dit dus dat we ons moeten blijven afvragen hoe we omgaan met de uitdagingen van nu. Ik heb het dan over de energietransitie. En dús heb ik het ook over de vraag hoe glas daarbinnen een rol kan spelen. Goed, bij nieuwe bouwwerken kunnen we daar al heel aardig mee omgaan, maar er zijn natuurlijk ook volop renovatieprojecten. Kijk maar eens naar het cultureel erfgoed, de oude gebouwen. Daar kan ten aanzien van de (nieuwe) functie van glas nog wel een verbeterslag worden gemaakt. Kortom, het is onze taak – de taak van alle architecten – om glas een intelligentere functie te geven, zonder dat we daarbij de belangrijke esthetische aspecten uit het oog verliezen. Het prestatievermogen is daar nu bijgekomen.”  

2. Duidelijk. Het esthetische aspect mag niet verloren gaan. Maar hoe kunnen we toekomstige projecten toch ook een iconische uitstraling blijven geven? 

“Iconisch betekent dat je de innovaties zichtbaar maakt. Zoals gezegd: we verschuiven meer richting de functionaliteit van glas. Het gaat er om dat je het innoveren en het engineeren kunt combineren. Alleen dán kom je tot het beste resultaat. Een iconisch project in glas betekent dus ook dat je de energieprestatie naar voren brengt. ‘Iconisch willen zijn’ betekent dat het ook zal moeten gaan over een intelligent ontwerp. En, over het nemen van verantwoordelijkheid. Gelukkig gebeurt dat steeds meer. Ik zie overal ter wereld al fantastische innovaties tot stand komen.”

3. Wat is dan op dit moment uw advies aan de Nederlandse architecten?

“Laat ik als eerste zeggen dat de Nederlandse architecten wereldwijd bekend staan om hun creativiteit en hun innovatie. Ja, de wereldtop! Het is echter belangrijk om te blijven vertellen dat architecten weten welke mogelijke oplossingen voorhanden zijn. Zeker als het gaat om het ontwerp van institutionele gebouwen. Een gebouw behoort de verantwoordelijkheid voor de toekomst van de samenleving uit te stralen. Kortom, kunnen architecten in deze tijden van transitie hun sociale en morele verplichtingen in hun werk laten terugkomen? Het wordt tijd dat we de look and feel van gebouwen op een andere manier gaan waarderen. Maar zoals gezegd: zeker de Nederlandse architecten zijn op de goede weg!”

4. Laatste vraag: is er al genoeg aandacht voor die visie op de toekomst in het onderwijs in Nederland?       

“Ja. Op de TU in Delft wel. Er zit daar een enorm potentieel. De focus is in orde. De verschillende disciplines zijn goed geïntegreerd. Als ik daar zelf ben, dan ben ik óók elke keer weer volop geïnspireerd. Ook de creativiteit staat op een hoog niveau. Ik zie dat studenten soms nog wel enige naïviteit hebben maar… de beste creativiteit komt uiteindelijk wel van die naïviteit. Ze laten zich niet gidsen door wat ze weten maar door wat ze niet weten. Dat is hoe geniale ontwerpen ontstaan. Ze zijn altijd op weg naar disruptie en dus op weg naar meer innovatie. Precies daarom geloof ik dat het nieuwe verhaal rondom glas in de toekomst van architectuur een prominente plek krijgt. Daarmee behalen we dus ook de doelstellingen van de belangrijke energietransitie. Ik zie het zonnig in!”.   

James O’Callaghan (1971) is ruim twintig jaar bouwkundig ingenieur en gevelontwerper. In 2004 was hij een van de oprichters van het Britse ontwerpbureau Eckersley O’Callaghan. Hij is lid van de raad van bestuur van de Design Council in het Verenigd Koninkrijk. Ook zit hij in het HS2 Design Panel en het South East Design Panel. Hij doceerde aan de Universiteit van Portsmouth, waar hij in het academisch jaar 2015-2016 gasthoogleraar was bij de faculteit Bouwkunde.

In 2016 ontving hij de Milne Medal For Excellence in Structural Design van de International Association of Bridges and Structures. In 2017 werd zijn werk op het gebied van architectonisch glas bekroond met de Phoenix Award. In 2018 is hij als Fellow toegetreden tot de Royal Academy of Engineering. In 2019 ontving James O’Callaghan de IStructE Gold Medal. 

Qua werk is hij het meest bekend op het ontwerpen van de glazen trappen, bruggen en andere bouwkundige elementen in de iconische Apple Stores in de hele wereld. 

Op de Universiteit van Delft is hij hoogleraar Architectural Glass. Deze leerstoel is gericht op glas in een brede context, zowel in de gebouwde omgeving als in de bouwschil. De leerstoel is onderdeel van de Glass & Transparancy Research Group, waar diverse kernthema’s worden uitgewerkt.