Monumentale Kunstkerk haalt kunst en cultuur naar Dordtse binnenstad 

De kerk als podium voor kunst, cultuur, festivals, lezingen, concerten en voorstellingen: in de Kunstkerk in Dordrecht staat voortaan de creatie en innovatie van kunst centraal. Het in verval geraakte gemeentelijke monument uit 1885 is tussen 2019 en 2022 ingrijpend gerestaureerd en omgebouwd tot een expositieruimte, ontmoetingsplaats en productiehuis. Een plek waar kunstenaars, cultuurmakers, artiesten en wetenschappers worden uitgenodigd om nieuw werk maken en waar publiek en omgeving actief betrokken worden.

Aan de buitenzijde is het gebouw zoveel mogelijk in oude luister hersteld. Binnen konden na jarenlange verwaarlozing alleen het plafond en de oude ramen worden behouden. Onder leiding van Andries Lugten, architect en directeur bij Lugten Malschaert Architecten in Dordrecht zijn deze elementen op stijlvolle en minimalistische wijze aangevuld met een nieuwe entree, receptiebalie, tribune en glazen aanbouw aan de achterzijde. Als kers op de taart is aan de achterzijde van de Kunstkerk een surrealistisch kunstwerk geplaatst van Studio Job, uitgevoerd in bronzen elementen en glas en gebaseerd op de gevelindeling van de oorspronkelijke kerk.

Lugten is opgegroeid in Dordrecht en al zijn hele leven gefascineerd door en betrokken bij (nieuw)bouwprojecten en restauraties in de historische binnenstad. Tot tien jaar geleden zag hij de stad floreren. Inmiddels echter staat – net als op veel andere locaties in Nederland – de levensvatbaarheid van het kernwinkelgebied onder druk. “De gemeente is hierdoor genoodzaakt om een bredere bestemming voor het gebied te zoeken, dat zowel bewoners, bezoekers als ondernemers een beter perspectief voor de toekomst biedt”, vertelt hij. “In mijn optiek moet het centrum van Dordrecht hiervoor de omslag maken van ‘winkelstad’ naar ‘cultuurstad’. Met meer dan 1.500 rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten en beeldbepalende panden is dit namelijk de meest voor de hand liggende keuze om Dordrecht een eigen en herkenbaar imago te geven.”

De Kunstkerk in Dordrecht is samen met brasserie en filmtheater De Witt een eerste initiatief om de cultuur naar de Dordtse binnenstad te halen en de verblijfskwaliteit van de omgeving te vergroten. Aan de basis van het project staan de twee Dordtse ondernemers Engel Ames en Ewald Dudok, die de Kunstkerk in 2015 hebben aangekocht om na een grondige verbouwing als cadeau terug te geven aan de stad. Lugten maakte het ontwerp voor de transformatie en koos voor een vormgeving en indeling die een ander gebruik van de kerk mogelijk maakt. Een ontwerp dat iedereen uitnodigt om naar binnen te komen, met een duidelijke routing en waarin de exposities maximaal tot hun recht komen. Maar ook een ontwerp dat de bestaande bouw en de aansluiting op de buurt met al zijn uitdagingen respecteert. “Een mooi voorbeeld hiervan zijn de witte wandpanelen met afstandshouders, die de scheefstand van de kerk ondervangen en waardoor alle kunst toch correct en waterpas getoond kan worden. Maar ook de houten deurkaders, die uit de muur steken op plekken waar de Kunstkerk scheluw is en daarmee een onverwacht detail toevoegen aan de beleving van de ruimte.”

“Elk ontwerp start met de entree”, benadrukt Lugten. “Hoe kom je binnen? Wat zie je dan? En waar loop je over?” Voor de Kunstkerk heeft hij heel bewust gekozen om deze entree te verplaatsen naar de zijkant van het gebouw. Tussen de Museumstraat en het Augustijnenkamp zijn twee incourante gebouwen gesloopt om plaats te maken voor een steeg, die het Dordrechts Museum direct verbindt met het kernwinkelgebied. De steeg is als een markthal overdekt met glas en een dak van geperforeerde metaalplaat. “Zo is een transparante en ruimtelijke aanbouw om de kerk heen ontstaan.”

In de steeg heeft de Kunstkerk een nieuwe toegang gekregen. Dankzij een grote houten taatsdeur krijgt het moment van betreden een ceremoniële uitstraling. En ook in de kerk zelf bevinden zich vijf houten taatsdeuren, die een grotere verbinding tussen de ruimten onderling tot stand brengen. Bijvoorbeeld tussen de kerk en het horecagedeelte. Alle houten taatsdeuren
zijn voorzien van de zelfsluitende System M+ taatsscharnieren van FritsJurgens. “Deze innovatieve, onzichtbare en onderhoudsvrije scharnieren worden al in de fabriek in de deur geïntegreerd en zijn geschikt voor deuren tot 500 kilo”, vertelt Jeroen Iemhoff, projectmanager bij FritsJurgens. “Een uitdaging in monumentale gebouwen zoals de Kunstkerk is dat de montage van constructieve vloerpotten niet mogelijk is. Het taatssysteem van FritsJurgens ondervangt dit probleem. Voor de montage hoeven slechts een vloer- en plafondplaat van 40 x 80 mm bevestigd te worden. Waar de plafondplaat wordt vastgezet met reguliere schroeven, zijn voor de rechthoekige of ronde vloerplaat slecht twee gaatjes van 8 mm voldoende. De vloer hoeft dus niet geopend te worden.” 

Daarnaast prijst Iemhoff de instelbare sluitingsdemping (soft close) en hydraulische openingsdemping, die resulteren in een elegante deurbeweging. “Bovendien worden de aangelegen muren beschermd, ongeacht met hoeveel kracht de deur wordt geopend.” De vloerplaatjes zijn verkrijgbaar in zwart of RVS. “Dankzij de toepassing van RVS 420 wordt roestvorming als gevolg van bijvoorbeeld het dweilen van de vloer voorkomen.” En ook de kwaliteit en flexibiliteit van het systeem uitstekend. “Haperingen zijn niet aan de orde. De deur sluit exact op 0° en kan tot ver voorbij de 130° geopend worden, wat de functionaliteit bevordert. Dankzij een 90° opening maakt de deur ook in geopende stand ruimtelijke impact en wordt zij een kunstwerk op zichzelf.”